wacalykum salaam
walaal horta aad ayaad ugu mahadsantahay su'aashaada xiisaha leh wxaana aad u jeclaan lahaa qof walba oo arintaan baaritaan ku sameeyey ama wax nooga siyaadin kara inuu soo dhawaado khaas ahaan dhakhaatiirteena wadanka ku nool.
Intaas kadib waxaa mudan in la xuso in wadankeena horta uu yahay wadan aad ugu liito dhinaca sheybaarada iyo cudur baarista waa nasiib darro in cudur uu ku faafo meel muddo bilooyin ah kadibne la yiraahdo waxaa loo maleynayey "waxaas".
Dadka goobjoogayaasha ahaa waxey u qeybsameen hadii aan u fiirino dhinac cilmi ahaan "dhakhtarada ayaan ula jeedaa" laba koox:
Koox waxey tiri cudurkaan waa cudur ay keentay waxa loo yaqaano "radio-active materials" oo waxyaabaha sunta oo shucaaca sii daaya laguna duugay badaheena iyo dhulkeena.
kooxda kale waxa ay tiri cudurkaan waxaa la yiraahdaa "Dengue Fever" waana cudur uu keeno 4 nooc oo walaalo ah kana mid ah viruseyada, qofkuu ku dhacane kuma soo laabto oo immunity ayuu ka qaadaa, calaamadihiisane waxay u egyihiin cudurka loo bixiyey "kaduudshe".
hadii aan sii faahfaahiyo cudurkaan "dengue fever" horta cudur cusub maahan waa cudur qadiim ah oo la yaqaannay illaa 1700kii wuxuuna badanaa ku badanyahay wadamada kuleelka ah "tropical areas" waxaana gudbiyo nooc ka mid ah kaneecada loona yaqaano "Aedes".
qofka marka uu ku dhaco cudurkaan waxaa isla markii ku bilawdaa qandho ama xumad aad u sareysa lana socoto "rashs".
marka si loo dhaho qofkaan cudurkaan ayuu qabaa waa in waxyaabahaan laga helo sida ay tiri "WHO".
1: Qandho ama Xumad
2: Qofka oo dhiig iska fadhiista jirka meelo ka mid ah isagoo jug aysan gaarin taas oo ah macnaheeda qofka oo ku yaraata waxyaabaha loo yaqaano "Platelets"
3: Taasi oo marka qaarkiisa keensa karta inuu qofka dhiig matago ama shubmo.
4: Lafo iyo murqo xanuun taas uu qofku u maleynayo in lafahiisa ay jajabayaan.
5: Iyo qofka oo ku yaraata jirkiisa unugyada cascas tarkiiskeeda "Hemotocrit level" taasi oo keensaneysa inuu qofka biyaha jirkiisa ka lunto isku dheeli tirnaanta.
Haduu qofka intaas laga helo ayuu qabaa cudurkaan, waxaadhici kara in cudurka uu sii darsado oo isku badalo waxa loo yaqaano "Dengue shock syndrome" oo qofka ay ka muuqanayaan calaamadahaan:
1: qofka oo cadaadiska dhiigiisa hoos u dhaco
2: inuu farqiga u dhaxeeya cadaadiska dhiigiisa labada qeyb ay yaraato (Bp)
3: jirkiisa oo isku yaraado, maqaarka oo is badalo iyo hadii la taabto qabowne ah "shrunken body"
waxaa lagu sii hubsan karaa 100% inuu qofka cudurka ka qabo labadaan baaritaan oo lakala yiraahdo "Serology and PCR"
Ilaa iyo hada ma jiro talaal la isku wada raacay oo suuqa yaala loogana hortagi karo cudurkaan daawo lagu daaweyn karane majirto laakiin qofka waxaa lagu dadaalaa in laga ilaaliyo fuuqbaxa iyo in qandhada laga dajiyo.
Badanaane qofka wuu ka fiicnaadaa haduusan u dhiman cudurka muddo laba usbuuc ah oo ay ku xigsaneyos maalmooyin ama usbuucyo kale oo qofka uusan dhaqaaqi karin tabardarro awgeed.
------------------------------------------------------------------
Hadii aan u imaado inaan ka jawaabo su'aalahaaga:
------------------------------------------------------------------
Cudurka maxaa somaliya u keenay?Ma garanayo waxa u keenay soomaaliya waqtigaan laakiin sida aan kuu sheegay wuu ku dhici karaa Tropical coutries-ka oo dhan
Meelo kale uu ku dhaco ma jiraa cudurkaan?Haa way jiraan wadamo kale uu ku dhaco kuwaasi oo ku yaala Asia, Afrika iyo North america. wuxuuna aad u soo caan baxay 1980-tameeyadii
waxeyna WHO aaminsantahay inuu cudurkaan ku dhaco in ka badan 40 million oo qof sanad walba.
wuxuuna faafitaankiisa soo caan baxaa hal mar 6dii sanadba.
hada waxa uu ka dilaacay wadanka "paraguay" latin america oo ay u iil daranyihiin in ka badan 1000 qof.
october 2006 waxa uu ka jiray "Dominican republic".
Sidee loo kala qaadaa?sida aan kor ku xuseyba waxaa gudbiye dhooc ka mid ah kaneecada loona yaqaano "Aedes aegypti".
Malaga yaabaa haduu daawo qaato inuu u dhinto?Ma maqlin wax ku saabsan arintaas laakiin maba jiraba daawo loogu talagalay in lagu daaweeyo cudurkaan.
laakiin waxaa xusid mudan daawooyin badan oo hadii la siiyo qof cudurkaan calaamdihiisa la yimaado uu u dhiman karo matalan qof aad u yaryahay "platelets" kiisa oo dhiigiisa aan si dhakhsa ah aan ku istaagi karin hadii la siiyo aspirin ama warfarin wuu u dhiigbaxayaa, marka waxa ay ku xirantahay daawada qofka la siiyey!!.
Ma laga yaabaa inuu wadankeena ku soo laabto?haa way dhici kartaa laakiin dadkii uu ku dhacay inuu mar kale ku dhicin ayey u badantahay hadii kaduudshuhu uu yahay cudurka aan ka hadlayo sida ay dhakhaatiirta qaarkood isku raaceen.
------------------------------------------------------------------------------------------------
Ugu dambeyntii walaashey aad ayaa ugu mahadsantahay su'aashaada hadii ay jiraan qof macluumaat dheer ka hayo cudurkaan inuu noo sheego, hadii ay jiraan xitaa qof uu cudurkaan ku dhacay inuu calaamadahiisa si faahfaahsan noogu sharxo.
------------------------------------------------------------------------------------------------
NB: Hadii aad u baahantahay macluumaat dheer kuna saabsan cudurkaan halkaan ka akhriso
http://www3.niaid.nih.gov/healthscience/healthtopics/dengue/default.htmBy: Dr.Mahdi